ಯಲ್ಲಾಪುರ : ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿ ಎಂದರೆ ಭಕ್ತರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಹಬ್ಬ. ಇದು ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಭಾದ್ರಪದ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಶುಕ್ಲ ಚತುರ್ಥಿಯಂದು ಭಾನುವಾರದ ನಂತರದ ನಾಲ್ಕನೇ ದಿನ ನಂತರ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಗಣೇಶನನ್ನು ವಿದ್ಯಾಯುಧಿ, ಸಂಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವ ದೇವತೆ ಎಂದು ಭಕ್ತರು ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿ ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಹಬ್ಬವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿದೆ.

 ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿಯ ಇತಿಹಾಸ

 ಗಣೇಶನ ಹುಟ್ಟು ಕತೆ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಅತೀ ಪ್ರಸಿದ್ಧ. ಪರಮಶಕ್ತಿಯಾದ ಪಾರ್ವತಿಯ ತೊದಲು ಮಣ್ಣು ಬಳಸಿ ಗಣೇಶನನ್ನು ಆಕೆಯ ಪುತ್ರನಾಗಿ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ ಬಗೆಯ ಕಥೆ ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ. ಶಿವನ ಆದೇಶ ಮೇರೆಗೆ ಗಣೇಶನ ತಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿದರೂ, ಆಕಸ್ಮಿಕವಾಗಿ ಆನೆ ತಲೆಯನ್ನು ಲಗತ್ತಿಸಿ ಪುನಃ ಜೀವ ನೀಡಲಾಯಿತು ಎಂಬ ಶೈವ ಪುರಾಣ ಕಥೆಗಳು ಈ ಹಬ್ಬದ ಹಿಂದಿನ ಮೂಲ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತವೆ. ಗಣೇಶನನ್ನು ವಿದ್ಯೆಯ, ಜ್ಞಾನದ ಮತ್ತು ವಿವೇಕದ ದೇವತೆ ಎಂದು ಭಕ್ತರು ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ.

 ಗಣೇಶ ಹಬ್ಬದ ಆಚರಣೆಯ ಹಿನ್ನಲೆ 

     ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ಗಣಪತಿ ಬಪ್ಪನನ್ನು ತೊಂದರೆಗಳನ್ನು ನೀಗಿಸುವ ದೇವತೆ ಎನ್ನುವ ನಂಬಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಹಬ್ಬವು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಇತರೆ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಪ್ರಚುರವಾಗಿದೆ. ಇಂದಿಗೂ ಭಾರತೀಯರು ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ತೀವ್ರವಾದ ಭಕ್ತಿ ಹಾಗೂ ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಗಣೇಶನ ಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿ, ಮಂತ್ರ ಹಾಗೂ ಪೂಜೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿಯು ಗೃಹಸ್ಥರಿಗೆ, ಕೌಟುಂಬಿಕ ಭಕ್ತಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲ; ಇದು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಬ್ಬವಾಗಿಯೂ ಬೆಳೆಯಿತು. ಹಿಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಕೇವಲ ಮನೆಯೊಳಗೆ, ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಆದರೆ, 19ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಗೆ, ಖ್ಯಾತ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ, ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕ ಬಾಲಗಂಗಾಧರ ತಿಲಕ್ ಅವರು ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಜನರ ಮನಸ್ಸುಗಳ ಒಗ್ಗೂಡಿಸುವ ದಾರಿಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು. ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆಯ ಮತ್ತು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಚಿಂತನೆಗಳ ಅಭಿವೃದ್ದಿಗೆ ಗಣೇಶನನ್ನು ಆಕರ್ಷಕವಾದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಯಿತು. 

          ಹಬ್ಬದ ವ್ಯಾಪಕ ವಿಸ್ತರಣೆ 

ತಿಲಕ್ ಅವರು ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಬೃಹತ್ ಸಂಭ್ರಮೋತ್ಸವವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು. ತಮ್ಮ ಹೋರಾಟದ ಆಳವಾದ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ, ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿಯು ಎಲ್ಲ ವರ್ಗಗಳ, ಧರ್ಮಗಳ ಜನರನ್ನು ಒಂದೇ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸುವ, ದೇಶದ್ರೋಹ ತೊಡೆದು ಹಾಕುವ ಹಬ್ಬವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿತು. ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಹಬ್ಬದ ಮೂಲಕ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಒಗ್ಗೂಡಿಸು ಕ್ರಮ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಹೀಗಾಗಿ, ತಿಲಕ್ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗಣೇಶೋತ್ಸವಗಳು ಹಿಂದಿನಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗೂ ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಅರಸುವ ಬೃಹತ್ ಹಬ್ಬವಾಗಿದೆ. ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿ ಹಬ್ಬವು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಎಲ್ಲೆಡೆ ವಿಪುಲವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದು, ಇದರ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣವೆಂದರೆ ಗಣೇಶನ ಉತ್ಸಾಹಭರಿತ ಹಾಗೂ ಸಮೂಹಾತ್ಮಕ ಪೂಜೆ. ಗಣೇಶನು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸ್ಮರಿಸುವ, ಏಕಮುಖವಾಗಿರುವ ಹಾಗೂ ವಿಭಿನ್ನ ಪಠಗಳಲ್ಲಿ ಒಗ್ಗಟ್ಟನ್ನು ಮೂಡಿಸುವ ದೇವತೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ಕಾರಣವೆಂದರೆ ಈ ಹಬ್ಬವು ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಾಗವಂತಿಕೆಯನ್ನೂ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗಣೇಶೋತ್ಸವದ ಆಚರಣೆಯ ಪ್ರಾರಂಭವನ್ನು 1893ರಲ್ಲಿ ಮಹಾನ್ ನಾಯಕ ಬಾಳಗಂಗಾಧರ ತಿಲಕ್ ಅವರು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಹಾಗೂ ಜನರನ್ನು ಒಕ್ಕೂಟಗೊಳಿಸಲು ತಿಲಕ್ ಅವರು ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕವಾಗಿ ಆಚರಿಸಲು ಪ್ರೇರಣೆ ನೀಡಿದರು. ಈ ಉತ್ಸವದ ಮೂಲಕ ಜನರು ಸಮೂಹವಾಗಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡುವ, ದೇಶಾಭಿಮಾನವನ್ನು ತೋರುವ ಒಂದು ವೇದಿಕೆಯಾಗಿತು. ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ಗಣೇಶೋತ್ಸವವು ಅದಾಗಲೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆದಿದ್ದಾಗ, ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳು ಕೂಡಾ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಅದ್ಧೂರಿಯಾಗಿ ಆಚರಿಸುತ್ತಾ, ಸಾಮೂಹಿಕ ಗಣಪತಿ ಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ತಿಲಕ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಮುಂಬೈಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗಣೇಶೋತ್ಸವವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು. 1893ರಲ್ಲಿ ಈ ಹಬ್ಬವು ಜನರ ಹೃದಯಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದು, ಸಾರ್ವಜನಿಕವಾಗಿ ಗಣೇಶನ ಮೂರ್ತಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪನೆ, ಪೂಜೆ, ಹೋಮ-ಹವನದೊಂದಿಗೆ ಹಲವಾರು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ನಡೆಯುತ್ತವೆ. ತಿಲಕ್ ಅವರು ಬರೆದ ಎಸ್ಪೌಸ್ಲರ್ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಮೂಲಕ, ಅವರು ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರಚಲಿತಗೊಳಿಸಿದರು. ಜನರಲ್ಲಿ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸಲು, ಬುದ್ಧಿಜೀವಿಗಳು, ಕವಿಗಳು, ಕಲೆಗಾರರು ಈ ಹಬ್ಬದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ, ತಮ್ಮ ಕಲೆಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದರು.        ಹಿಂದಿನಿಂದ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗಿನ ಆಚರಣೆ 

ಇಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿಯನ್ನು ದೇಶಾದ್ಯಾಂತ ಅತ್ಯಂತ ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಮುಂಬೈ, ಪುಣೆ ಮುಂತಾದ ಮಹಾನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಗಣೇಶನ ಅದ್ದೂರಿ ಮೂರ್ತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿ, ಅವುಗಳನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸಿ, ಮೆರವಣಿಗೆ ಮೂಲಕ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ನದಿಯಲ್ಲಿ ವಿಸರ್ಜಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಹಲವಾರು ದಿನಗಳ ಹಬ್ಬವಾಗಿದ್ದು, ವಿವಿಧ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಇನ್ನು ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಕುಟುಂಬಸ್ಥರು ತಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಗಣೇಶನ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪನೆ ಮಾಡಿ, ಆಪ್ತ ಬಂಧು-ಬಾಂಧವರೊಂದಿಗೆ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಗಣೇಶನ ಹಬ್ಬವು ಎಷ್ಟೇ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ಇದರಿಂದ ದೊರೆಯುವ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಜೊತೆಗೆ ಒಗ್ಗೂಡಿಸುವಿಕೆಯು ಎಲ್ಲರಲ್ಲೂ ಅಭಿವೃದ್ದಿ ಹೊಂದುತ್ತಿದೆ. ಗಣೇಶ ಚತುರ್ಥಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಜನರ ಧಾರ್ಮಿಕ ಹಾಗೂ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಜೀವನದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಭಾಗವಾಗಿದ್ದು, ಕಳೆದ ಶತಮಾನಗಳಿಂದಲೂ ಇದು ದೇಶಾದ್ಯಾಂತ ಹಬ್ಬದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.

‌

‌

‌